Urlop bezpłatny – czy i kiedy przysługuje pracownikowi?

Urlop bezpłatny jest jednym z uprawnień pracowniczych, o którym mówi Kodeks pracy. Różni się od urlopu wypoczynkowego czy macierzyńskiego głównie tym, że zależy od zgody pracodawcy i podczas wolnego nie otrzymujesz wynagrodzenia. Jednak to nie wszystko! Na czym dokładnie polega urlop bezpłatny? Dowiedz się, kiedy możesz się o niego ubiegać i co dzieje się z umową oraz składkami w tym czasie.

Co to jest urlop bezpłatny?

Urlop bezpłatny obejmuje okres, w którym pracownik formalnie zachowuje swoje zatrudnienie, ale nie wykonuje pracy i nie otrzymuje za nią wynagrodzenia. W czasie trwania takiego urlopu zawieszeniu ulegają obowiązki obu stron, a więc i pracodawcy, i pracownika.

Podstawą prawną urlopu bezpłatnego jest art. 174 ust. 1 Kodeksu pracy. W odróżnieniu od innych urlopów nie przysługuje on z mocy prawa. W związku z tym jako pracownik musisz złożyć pisemny wniosek, aby na niego przejść. Co najważniejsze, pracodawca może go zaakceptować, ale może też odrzucić.

Kto może wziąć urlop bezpłatny?

Podstawą przy ubieganiu się o urlop bezpłatny jest zatrudnienie na podstawie umowy o pracę. Nie liczy się przy tym, w jakim wymiarze czasu jesteś zatrudniony, ani to, czy pracujesz na czas określony, czy nieokreślony. Jeśli jesteś zatrudniony na umowę cywilnoprawną, taki urlop Ci nie przysługuje.

Kiedy można wziąć urlop bezpłatny?

Nie istnieje żadna zamknięta lista okoliczności, w których możesz skorzystać z urlopu bezpłatnego.

Wszystko zależy od Twojej indywidualnej sytuacji i decyzji pracodawcy.

Możemy jednak wyróżnić najczęstsze powody, przez które pracownicy decydują się na wzięcie wolnego w takiej formie. Są to np.:

• chęć podjęcia szkoleń, kursów zawodowych,
• opieka nad bliskimi,
• wyjazd za granicę,
• potrzeba odpoczynku od obowiązków zawodowych i przerwy w pracy,
• przejście na inną formę zarobkowania (np. umowa cywilnoprawna lub własna działalność),
• kontynuacja pracy u innego pracodawcy (z zachowaniem etatu w pierwszej firmie).

Uwaga! Niektóre przypadki wymagają szczególnego trybu. Chodzi np. o oddelegowanie pracownika do pracy u innego pracodawcy, o czym mowa w art. 174 Kodeksu pracy. W takiej sytuacji urlop jest udzielany za pisemną zgodą w związku z wykonywaniem pracy w drugiej firmie.

Jakie są różnice między urlopem bezpłatnym a innymi urlopami?

Rodzaj urlopu	Płatny?	Czy wlicza się do stażu pracy?	Wymaga zgody pracodawcy?
Wypoczynkowy	TAK	TAK	TAK
Macierzyński/ojcowski	TAK	TAK	NIE
Bezpłatny	NIE	NIE (z wyjątkami)	TAK
Wychowawczy	NIE	TAK	TAK (po spełnieniu warunków)

Jak poprosić o urlop bezpłatny?

Aby dostać urlop bezpłatny, musisz najpierw złożyć wniosek do pracodawcy. Powinien on zawierać:

• datę rozpoczęcia i zakończenia urlopu,
• powód (nie jest to koniecznie, ale pracodawcy inaczej patrzą na wniosek z podanymi przyczynami),
• podpis pracownika.

Wniosek składasz bezpośrednio do przełożonego lub do działu kadr. Pamiętaj, że Twój pracodawca może, ale nie musi, wyrazić zgodę na udzielenie urlopu. Co więcej, jako pracownik nie możesz narzucić terminu urlopu bezpłatnego.

Urlop bezpłatny nie ma też ustalonego okresu maksymalnego, w którym może obowiązywać. Przyjmuje się jednak, że w przypadku urlopu dłuższego niż 3 miesiące, pracodawca może odwołać Cię z urlopu, gdy wystąpią ważne przyczyny.

Czy pracodawca ma prawo odmówić urlopu bezpłatnego?

Jak już wspomnieliśmy powyżej, urlop bezpłatny nie jest obowiązkiem pracodawcy. Decyzja zależy od uznania i dobrej woli. Może on odmówić urlopu np. ze względu na potrzeby organizacyjne firmy, trudności kadrowe lub brak możliwości zapewnienia zastępstwa na Twoje stanowisko.

Pamiętaj, że jednocześnie pracodawca nie może Cię zmusić do przejścia na urlop bezpłatny.

Czy pracodawca może Cię zwolnić po urlopie bezpłatnym?

Jeśli Twój pracodawcy zgodzi się na urlop bezpłatny, po powrocie do pracy nie ma prawa odmówić Cię jako pracownika. Oznacza to nic innego jak to, że nie może Cię zwolnić.

Ale gdy nie stawisz się do pracy po upływie urlopu, zgodnie z prawem możesz zostać zwolniony: nawet dyscyplinarnie!

Jakie są skutki urlopu bezpłatnego?

Nie wszyscy wiedzą, ale urlop bezpłatny ma istotne konsekwencje. Chodzi nie tylko o sam fakt nieotrzymywania wypłaty, ale przede wszystkim o staż pracy i odprowadzanie składek do ZUS.

Dokładniej, jeśli urlop bezpłatny trwa dłużej niż 30 dni:

• Okres urlopu bezpłatnego nie wlicza się do Twojego stażu pracy, chyba że ustawa stanowi inaczej (np. przypadki oddelegowania do innego pracodawcy).
• Podczas urlopu bezpłatnego nie otrzymujesz żadnego wynagrodzenia, jak wskazuje sama nazwa.
• Nie są odprowadzane składki ZUS, a więc masz przerwę w ubezpieczeniu społecznym i zdrowotnym.
• W czasie urlopu bezpłatnego nie możesz korzystać z uprawnień pracowniczych, urlopu wypoczynkowego, zasiłku chorobowego, opiekuńczego i macierzyńskiego, świadczenia rehabilitacyjnego czy prawa do darmowej opieki zdrowotnej.
• Pracodawca nie odprowadza za Ciebie składek emerytalnych, a czas urlopu nie wlicza się do minimalnego stażu pracy, który musisz mieć, aby przejść na emeryturę.

Czy można przerwać urlop bezpłatny?

Co do zasady urlop bezpłatny jest udzielany na określony czas i teoretycznie nie może być jednostronnie skrócony. Pracownik i pracodawca mogą jednak zakończyć urlop wcześniej na mocy porozumienia stron. Wyjątkiem jest wspomniana sytuacja odwołania urlopu przez pracodawcę, gdy trwa on dłużej niż niż 3 miesiące.

Czy podczas urlopu bezpłatnego możesz pracować?

Podczas urlopu bezpłatnego nie wykonujesz pracy dla obecnego pracodawcy, ale możesz podjąć zatrudnienie w innej firmie, jeśli nie naruszasz zakazu konkurencji. W niektórych przypadkach urlop bezpłatny jest wręcz udzielany właśnie w tym celu, aby umożliwić tymczasową pracę u innego podmiotu.