PG Partner Gospodarczy

Trudno wyobrazić sobie prowadzenie działalności gospodarczej bez użycia środków trwałych. Określanie ich wartości jest podstawą szacowania majątku przedsiębiorstwa. Piszemy o tym, co jest środkiem trwałym, jak określić jego wartość i jak prowadzić amortyzację.

Przedsiębiorca ma obowiązek ujawnienia rzeczowych aktywów, których używa do prowadzenia działalności. Wciągnięcie konkretnych przedmiotów czy obiektów do ewidencji środków trwałych jest warunkiem koniecznym prowadzenia amortyzacji. Nie oznacza to jednak, że wszystkie narzędzia czy maszyny, które posiada firma, muszą zostać odnotowane w ewidencji środków trwałych.

Co jest środkiem trwałym?

Zgodnie z aktualnymi przepisami przedsiębiorca ma obowiązek wprowadzenia do ewidencji wszystkich środków trwałych o wartości powyżej 10 tys. zł netto. Środkami trwałymi są nieruchomości, maszyny i urządzenia, środki transportu, a także ulepszenia w obcych środkach trwałych. Mogą to też być wartości niematerialne, np. prawa autorskie czy spółdzielcze prawo własnościowe do lokali. Aby któreś z wymienionych aktywów rzeczowych mogło stać się środkiem trwałym, musi spełnić trzy warunki:

• okres użytkowania powyżej roku – środkiem trwałym nie może być coś, co zużywa się w czasie jednego cyklu produkcyjnego czy jednego wykorzystania, np. środkami trwałymi nie mogą być surowce,
• kompletność i przydatność do użytku – maszyna czy urządzenie będące środkiem trwałym, musi być zdatne do użytku: jeżeli maszyna uległa awarii i w danym momencie jest niesprawna, to przed wciągnięciem jej do ewidencji środków trwałych należy przeprowadzić naprawę,
• wykorzystanie do prowadzenia działalności – środek trwały musi być wykorzystywany do prowadzenia działalności własnej lub przekazany innemu podmiotowi na podstawie umowy najmu czy dzierżawy: nie można wciągnąć do ewidencji i amortyzować składników majątku prywatnego, które nie mają związku z prowadzoną działalnością.

Oczywiście środek trwały musi być własnością lub współwłasnością przedsiębiorstwa. W tym drugim przypadku wartość ustalamy proporcjonalnie, na podstawie wielkości udziałów, np. w nieruchomości, w maszynie produkcyjnej czy w samochodzie służbowym.

Jak ustalić wartość początkową środka trwałego?

Sposób ustalania wartości początkowej środków trwałych określa Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Wycenę należy przeprowadzić w momencie wciągania do ewidencji środków trwałych, uwzględniając takie parametry, jak:

• cena nabycia – w przypadku, gdy środek trwały został nabyty w drodze kupna – jeżeli nabycie było częściowo odpłatne, to cenę nabycia należy powiększyć o wartość przychodu z tytułu nieodpłatnie przekazanej części środka trwałego;
• koszt wytworzenia – dotyczy środków trwałych, które zostały wytworzone przez przedsiębiorstwo we własnym zakresie,
• wartość rynkowa – dotyczy środków trwałych, które zostały nabyte w drodze spadków i darowizn – podstawą wyceny jest wartość rynkową z dnia nabycia, ale można też przyjąć wartość zapisaną w umowie o nieodpłatnym przekazaniu (jednak tylko wtedy, gdy jest ona niższa od wartości rynkowej).

Częstą sytuacją jest nabycie środka trwałego w postaci wkładu niepieniężnego (aportu) wniesionego do spółki. W takich okolicznościach jako podstawę do ustalenia wartości bierze się pod uwagę wartość początkową, od której dokonywane były odpisy amortyzacyjne. Jeżeli środek trwały nie był wcześniej amortyzowany, to należy przyjąć wartość nabycia lub wytworzenia. Przy wycenie środków trwałych, które zostały nabyte w związku z likwidacją spółki lub osoby prawnej, przyjmuje się wartość podaną przez podatnika, lecz tylko wtedy, gdy nie jest ona wyższa od wartości rynkowej.

Właściwe ustalanie wartości początkowej środków trwałych i wprowadzanie ich do rejestru jest jedną z kluczowych czynności dla szacowania majątku firmy. Jest podstawą do prowadzenia księgowości, w tym szczególnie do zapewnienia właściwego przebiegu procesowi amortyzacji.

Rodzaje amortyzacji środków trwałych

Amortyzacja, czyli stopniowa utrata wartości środka trwałego, jest sposobem, w jaki ustawodawca zapobiega jednorazowemu zaliczeniu wydatków na zakup do kosztów uzyskania przychodu. Proces zostaje rozłożony na raty, czyli na odpisy amortyzacyjne w kolejnych latach, które stają się kosztem uzyskania przychodu.

Zasady amortyzacji są ściśle określone w prawie. Załącznik nr 1 do Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych zawiera wykaz rocznych stawek amortyzacyjnych dla poszczególnych środków trwałych. Można też wybrać jedną z czterech metod amortyzacji:

• liniowa – najprostsza forma amortyzacji, która przewiduje równomierne odpisy w całym okresie amortyzacji,
• degresywna – co do zasady przewiduje wysokie stawki w pierwszych latach i stopniowo zmniejszające się pod koniec okresu amortyzacji – można ją zastosować tylko do wybranych środków trwałych, w tym do specjalistycznych maszyn i urządzeń, których wartość maleje wraz z upływem czasu,
• progresywna – odwrotność metody degresywnej: stawki rosną w kolejnych latach amortyzacji – intencją zastosowania tej metody jest przeniesienie większych odpisów na okres, w którym środek trwały będzie wymagał kosztownych napraw lub remontów,
• jednorazowa – dotyczy przede wszystkim środków trwałych o wartości netto poniżej 10 tys. zł,
• naturalna – wysokość odpisów amortyzacyjnych odzwierciedla faktyczny stan zużycia danego środka trwałego: jest możliwa np. w przypadku maszyn i urządzeń, dla których można ustalić liczbę gotowych wyrobów, które są one w stanie wyprodukować przed momentem całkowitego zużycia – wysokość odpisu obliczana jest proporcjonalnie do liczby wyprodukowanych w danym roku towarów.

Amortyzacja prowadzona jest do momentu, w którym wartość wszystkich dotychczasowych odpisów amortyzacyjnych, czyli umorzenie, zrówna się z wartością początkową środka trwałego. Amortyzacja ustaje też w momencie sprzedaży środka trwałego lub jego likwidacji. Natomiast do zawieszenia amortyzacji dochodzi w przypadku zawieszenia działalności.