CZYM JEST VAT I JAK GO ROZLICZYĆ?
Z podatkiem VAT mamy do czynienia zawsze wtedy, gdy sprzedajemy lub kupujemy towary i usługi. Podatnikami VAT są na mocy prawa wszyscy przedsiębiorcy, których roczna wartość sprzedaży przekracza kwotę 200 000 zł (netto, bez podatku VAT). W artykule przybliżamy podstawy wiedzy na temat podatku VAT.
Podatek VAT jest określoną kwotą, którą przedsiębiorca musi odprowadzić do budżetu państwa (konkretnie do urzędu skarbowego) w związku z dokonaniem sprzedaży towarów lub usług. Podstawą do zrozumienia funkcjonowania i naliczania podatku VAT jest rozróżnianie takich pojęć jak cena netto i cena brutto oraz VAT należny i VAT naliczony.
Jak naliczany jest podatek VAT?
Wyjaśnienie będzie klarowniejsze, jeżeli prześledzimy działanie podatku VAT na przykładzie. Wyobraźmy sobie producenta rękawiczek, który właśnie przygotował partię towaru do sprzedaży. Oczywiście celem produkcji jest osiąganie zysków ze sprzedaży wytworzonych dóbr. Aby zarobić na rękawiczkach, trzeba odpowiednio skalkulować ich cenę netto. Cena netto jest sumą całkowitych kosztów produkcji (m.in. koszt materiałów, koszty pracy, opłaty za media czy obsługa kredytów zaciągniętych na zakup maszyn) oraz marży producenta, czyli zaplanowanego zysku. Załóżmy, że cena netto jednej pary rękawiczek skórzanych wynosi 100 zł (koszt produkcji 80 zł plus marża 20 zł). Przy zastosowaniu podstawowej składki VAT wynoszącej 23%, producent musi odprowadzić do urzędu skarbowego 23 zł. Oznacza to, że na każdej parze rękawiczek poniesie stratę w wysokości 2 zł. Aby tego uniknąć, nie splajtować, móc się rozwijać i generować zyski, producent przerzuca koszt podatku VAT na kupującego (na hurtownie, sklep lub bezpośrednio na odbiorcę końcowego, czyli osobę zainteresowaną zakupem pary rękawiczek w celu ich użytkowania, a nie dalszej odsprzedaży). W tym miejscu pojawia się pojęcie ceny brutto, czyli sumy ceny netto i podatku VAT, co w przypadku naszego producenta rękawiczek będzie wyglądało następująco: cena netto 100 zł + 23 zł (23% od ceny netto) podatku VAT = cena brutto 123 zł za parę.
Czy z przedstawionego przykładu wynika, że producent będzie musiał od każdej wyprodukowanej pary rękawiczek potrącić 23 zł? I tak, i nie. Formalnie tak bo podatek trzeba odprowadzić. Jednak dzięki mechanizmowi zwrotu nadpłaconego podatku VAT, można odzyskać część ze wspomnianych 23 zł.
VAT należny i VAT naliczony, czyli ile należy się państwu?
Kontynuując historię producenta rękawiczek, poszukajmy możliwości zmniejszenia kwot oddawanych na opłacenie podatku VAT. Wliczyliśmy, że od pary rękawiczek w cenie brutto 123 zł, producent będzie musiał odprowadzić do urzędu skarbowego 23 zł. W ten sposób obliczyliśmy VAT należny, czyli podatek płacony przez przedsiębiorcę od sprzedaży towarów i usług. Oddajemy część zysku państwu, aby mogło ono funkcjonować, zapewniając swoim obywatelom m.in. różne nieodpłatne świadczenia i usługi (lecznictwo, edukacja, kultura) oraz utrzymywać struktury władzy i administracji.
Inaczej wygląda sytuacja, gdy nasz zaprzyjaźniony producent rękawiczek jest nabywcą – gdy kupuje skórę, nici i kleje czy zamawia przeprowadzenie kampanii reklamowej swoich produktów. Od tych towarów i usług też naliczany jest podatek VAT, który tym razem płaci (w cenie towaru lub usługi) producent rękawiczek. Gdy przedsiębiorca (podatnik VAT) nabywa towary i usługi, mamy do czynienia z naliczonym podatkiem VAT. Załóżmy, że koszt materiałów potrzebnych do wyprodukowania jednej pary rękawiczek wyniósł 40 zł netto plus 23% VAT, czyli brutto 40 zł + 9,2 zł = 49,2 zł. Dzięki mechanizmowi zwrotu podatku VAT przedsiębiorca obowiązany jest odprowadzić do urzędu skarbowego tylko różnicę pomiędzy podatkiem VAT należnym i podatkiem VAT naliczonym. Oznacza to, że w omawianym przypadku producent odprowadzi od jednej pary rękawiczek kwotę 13,8 zł (23 zł VAT należny – 9,2 zł VAT naliczony).
Możliwa jest też sytuacja, w której VAT naliczony będzie wyższy niż VAT należny. Wtedy nadwyżka zostaje przeniesiona w części lub całości na następny okres rozliczeniowy.
Małże w górę, musztarda w dół, czyli nowe stawki VAT
Nie jest niczym dziwnym, że przedsiębiorcy chcą płacić jak najniższy VAT, ale też starają się unikać błędów w stosowaniu stawek. Te ostatnie, w przypadku kontroli skarbowej i wykazania zaniżenia odprowadzonego podatku, mogą mieć fatalne konsekwencje dla kondycji finansowej firmy. Wybór właściwej stawki nie zawsze jest oczywiste – w przypadku wątpliwości warto skorzystać z doradztwa podatkowego. Szczególnie, że system stawek VAT ulega wielu zmianom. Co prawda podstawowa stawka VAT od lat pozostaje na niezmienionym poziomie 23%, jednak bardzo liczne są zmiany w rodzajach towarów i usług klasyfikowanych do stosowania obniżonych stawek lub zwolnienia z podatku VAT.
Duże zmiany w naliczaniu stawek VAT przyniósł 2020 r. Od 1 lipca 2020 r. weszła w życie nowa matryca stawek VAT: klasyfikacja PKWiU 2008 w przypadku towarów zastąpiona została Nomenklaturą Scaloną (CN), a w przypadku usług klasyfikacją PKWiU 2015. Następstwem były szeroko komentowane zmiany stawek podatku VAT. Na stronie Krajowej Administracji Skarbowej zainstalowano wyszukiwarkę kodów CN. Po właściwym zakwalifikowaniu towaru (dobraniu odpowiedniego kodu CN), można sprawdzić, czy znajduje się on w grupach zakwalifikowanych do stosowania niższych stawek VAT – 8% i 5%. Nie zawsze jest to zadanie proste, bo wymaga, np. w przypadku produktów spożywczych doskonałej znajomości ich składu oraz znajomości innych aktów prawnych, które odnoszą się do określonych grup produktów.
Przejście z PKWiU 2008 na PKWiU 2015, czyli przekwalifikowanie usług według nowej nomenklatury jest nieco prostsze. Wynika to stąd, że został opracowany i udostępniony na stronie Głównego Urzędu Statystycznego klucz przejścia pomiędzy starą i nową klasyfikacją.
Ogólną intencją ustawodawcy wydaje się nacisk na wyższe opodatkowanie towarów luksusowych i zmniejszenie VAT na produkty codziennego użytku. Symbolem zmiany stało się obniżenie VAT-u na musztardę z 23 do 8% oraz podwyższenie z 5 na 23% stawek opodatkowania owoców morza.
